Reżyserka i scenarzystka filmowa, urodziła się w 1948 w Warszawie.

W 1971 ukończyła FAMU, szkołę filmową w Pradze. Po studiach powróciła do Polski, pracowała jako asystent reżysera przy filmie Krzysztofa Zanussiego Iluminacja, później przy Listach naszych czytelników Stanisława Latałły. Związana z zespołem filmowym "X" kierowanym przez Andrzeja Wajdę. Debiutowała filmem telewizyjnym WIECZÓR U ABDONA, debiutem pełnometrażowym był film AKTORZY PROWINCJONALNI, jeden ze sztandarowych obrazów tzw. kina moralnego niepokoju. Reżyserowała także sztuki teatralne (niekiedy z mężem Laco Adamikiem).

Sukcesem był film GORĄCZKA z 1980, emisję nakręconej rok później i krytykującej polską współczesność KOBIETY SAMOTNEJ władze wstrzymywały, film był dostępny jedynie na nielegalnych kopiach na prywatnych i półprywatnych pokazach. Przebywająca na zachodzie Holland w roku 1981 na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego podjęła decyzję o emigracji. Kolejne jej filmy powstały za granicą. W 2001 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej, w 2002 Nagrodą Specjalną "Orzeł" za realizację drogi twórczej w Polsce i za granicą. Za całokształt twórczości zastała także uhonorowana w 1999 na Festiwalu Filmowym w Las Vegas.

Po pierwszych poetyckich, nieco surrealistycznych w formie próbach (GRZECH BOGA, WIECZÓR U ABDONA), które szybko porzuciła, w sferze formalnej Agnieszka Holland korzystała z doświadczeń kina czeskiego, z jego ironicznym, ale ciepłym stosunkiem do bohatera, specyficznym, bliskim filmowi dokumentalnemu realizmem (szczególnie DZIEWCZYNA I "AKWARIUS" oraz NIEDZIELNE DZIECI), szacunkiem dla szczegółu bliskim stylowi cinéma-vérité, niespieszną akcją. Sama Holland powiedziała, że urzekła ją "zgrzebna metafizyka" czeskiego kina ("Kino" 4/1991). Przyznała się do fascynacji filmami dokumentalnymi Evalda Schorma i kinem Jirzego Nemca.

W ZDJĘCICH PRÓBNYCH oczywisty zaś jest wpływ Konkursu Milosa Formana. KOBIETA SAMOTNA, ostatni film zrealizowany przed emigracją kończył w jej twórczości pewien okres poszukiwań. Do tego czasu, jak pisze Mariola Jankun-Dopartowa ("Gorzkie kino Agnieszki Holland", 2000), kino Holland bez wątpienia było "czującym zwierciadłem" odbijającym węzłowe problemy tej części Europy, której kultura i realia ją ukształtowały. W późniejszej, emigracyjnej twórczości reżyserka sięgała już po inne środki wyrazu, inny język filmowy. Tworząc, jak to ujął inny badacz jej twórczości Sławomir Bobowski ("W poszukiwaniu siebie: twórczość filmowa Agnieszki Holland", 2001), filmy "atrakcyjniejsze fabularnie" a zarazem bardziej odległe od rzeczywistości. "W warunkach wolności twórczej można by rzec - pisał on - pragnienie opisywania rzeczywistości w szczegółach słabnie".


Przywoływani badacze, a także Stanisław Zawiśliński ("Reżyseria Agnieszki Holland", 1995), wskazując na niejednolitość formalną i tematyczną poszczególnych filmów, w całej twórczości polskiej reżyserki, odnajdują jednak pewną nić powiązań w wyborze tematów i sposobie kreowania bohaterów. Jest to, najogólniej mówiąc, wizja świata jako pułapki, w którym człowiek bezskutecznie walczy o nadanie sensu swemu istnieniu, będąc jedynie zabawką we władzy bezdusznego losu, czy kapryśnego Boga. Tę pułapkę, z której nie ma ucieczki, zwą "kunderowską", wykazując pokrewieństwo filmów Holland z prozą Milana Kundery. (Agnieszka Holland zetknęła się z nim podczas studiów w Pradze, w latach 80. przetłumaczyła na polski jego Nieznośną lekkość bytu, zamierzała przenieść na ekran Walc pożegnalny.)

"Dla jej bohaterów - pisze Bobowski - nie ma szczęścia, pełni egzystencji, spełnienia, jak nie ma ich dla bohaterów Kundery." Istotnie, wizja świata, który jest potrzaskiem, pojawia się już w nakręconym w Pradze poetyckim filmie dyplomowym GRZECH BOGA, a z całą pewnością w późniejszych, należących do nurtu moralnego niepokoju, ZDJĘCIACH PRÓBNYCH, NIEDZIELNYCH DZIECIACH, a przede wszystkim w AKTORACH PROWINCJONALNYCH. Choć film ten, jak inne dzieła tego nurtu, ma wyraźny ton publicystyczny skierowany przeciwko ówczesnej władzy i kreowanej przez propagandę PRL-u wizji rzeczywistości, to jego uniwersalizm w ujęciu tematu egzystencjalnego sprawia, że jeszcze dziś zachował aktualność.

Gorzki ton i wizję świata jako pułapki można odnaleźć także w GORĄCZCE, a szczególnie w KOBIECIE SAMOTNEJ. W filmach tworzonych na Zachodzie temat świata jako pułapki pozostaje, a ich autorka wciąż portretuje ludzi szukających wyjścia, dążących do samorealizacji, goniących za szczęściem i ponoszących klęskę, lub zmuszonych zadowolić się bardzo dyskusyjnym zwycięstwem, jak w PLACU WASZYNGTONA, czy okupionym przytłaczająco wysoką ceną, jak w EUROPA, EUROPA. Reżyserka pozostaje przy swoich psychologicznych penetracjach, egzystencjalnych parabolach, zadając pytanie, jak sama to określa "gombrowiczowskie", o to, na ile jesteśmy tym kim jesteśmy, a na ile istniejemy tylko przez spojrzenie innego.

Wydaje się problematyczne, czy podejmowanie przez Agnieszkę Holland tematów, w gruncie rzeczy dość uniwersalnych i nierzadko spotykanych w dziełach innych twórców, może stanowić wystarczający wyróżnik, by mówić o jakimś charakterystycznym rysie autorskim. Niewątpliwie jednak można mówić o określonym kręgu jej twórczych zainteresowań.

W ostatnich filmach, obok zawsze obecnych zainteresowań egzystencjalnym wymiarem życia, widoczna jest także fascynacja tematami metafizycznymi. O pierwszym "muśnięciu metafizycznym" ("Kino" 11/1999) sama reżyserka wspominała przy okazji filmu OLIVIER OLIVIER. W TRZECIM CUDZIE i w JULIA WRACA DO DOMU jest to już fascynacja postawą religijną i zjawiskami niewytłumaczalnymi racjonalnie, nadprzyrodzonymi. (Sygnałem tych zainteresowań była realizacja w Polsce w Teatrze Telewizji sztuki Szymona Anskiego DYBUK.)

Osobną sprawą jest nowy język filmowy, styl mówienia o rzeczywistości jakim posługuje się reżyserka. Nie ulega wątpliwości, że filmy Holland dryfują coraz wyraźniej w kierunku kina popularnego. Dla polskich widzów szczególnym zaskoczeniem był już jej film ZABIĆ KSIĘDZA.

Akcja umiejscowiona została w Polsce w latach stanu wojennego i dotyczyła głośnego mordu politycznego dokonanego na księdzu Jerzym Popiełuszce, ale obraz polskiego społeczeństwa z tamtego czasu i psychologiczne analizy zachowań bohaterów, uwzględniające, jak pisała krytyka (np. Tadeusz Lubelski w "Filmie na Świecie" 1989), "poetykę thrillera" skażone były schematyzmem. Jankun-Dopartowa wyraża jednak pogląd, że utrzymana w poetyce kiczu sztuczność tego filmu jest zamierzona. Według niej ZABIĆ KSIĘDZA jest ponurym dramatem psychologicznym w jednej warstwie, w drugiej zaś analizą powstawania kiczu politycznego i religijnego. Użycie poetyki kiczu byłoby więc zabiegiem świadomym.

Pisząc o kolejnych obrazach Agnieszki Holland (CAŁKOWITE ZAĆMIENIE, PLAC WASZYNGTONA, TRZECI CUD, STRZAŁ W SERCE, KOPIA MISTRZA), wielu krytyków sceptycznie odnosi się do użytego w nich języka kina popularnego, Jankun-Dopartowa zaś dostrzega w tym konsekwentnie realizowany zamysł. O CAŁKOWITYM ZAĆMIENIU pisze m.in., że w filmie tym Holland posługuje się językiem kiczu, ale traktuje go jak Kundera, podobnie jak u niego kicz jest tu "kategorią egzystencjalną" (dodajmy: niszczącą) a Holland "należy do tej samej co Kundera formacji". "Estetyka kiczu zaproponowana przez Holland w tym filmie osiąga doskonałość" - pisze Jankun-Dopartowa, usatysfakcjonowany ma być zdaniem badaczki i widz nawykły do kultury masowej, i odbiorca głębszych myśli, "ale czasem - przyznaje - obaj są zawiedzeni".

Bez wątpienia Agnieszka Holland ryzykowną grę o tzw. szeroką widownię, podjęła świadomie. Deklaruje ("Rzeczpospolita" 8.06.2000), że chce robić "kino środka", zrozumiałe dla przeciętnego widza, ale "o pewnej skali złożoności, zawierające jakiś przekaz intelektualny".

Filmografia

• 1970 HŘICH BOHA (GRZECH BOGA) - scenariusz wedlug opowiadania I. Babla pod tym samym tytułem. Szkolny film dyplomowy.
• 1975 WIECZÓR U ABDONA - film tv, scenariusz wedlug opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza.
• 1975 DZIEWCZYNA I "AKWARIUS" - scenariusz na podstawie felietonu J. Urbana, film tv stanowiący jedną z nowel w filmie OBRAZKI Z ŻYCIA.
• 1976 NIEDZIELNE DZIECI - film tv z cyklu SYTUACJE RODZINNE. Nagroda Główna w 1976 na MIFED (targi techniki mediów, tv, film, multimedia) w Mediolanie oraz Nagroda "Gazety Olsztyńskiej" na I FPTTV (Festiwal Polskiej Twórczości Telewizyjnej) w 1977.
• 1976 ZDJĘCIA PRÓBNE - z P. Kędzierskim i J. Domaradzkim. Nagroda na LLF w Łagowie w 1977 za wybitne walory ideowo-wychowawcze.
• 1977 COŚ ZA COŚ - fim tv z cyklu SYTUACJE RODZINNE.
• 1978 AKTORZY PROWINCJONALNI - scenariusz z Witoldem Zatorskim, Grand Prix VII KSF "Młodzi i Film" w Koszalinie w 1979 oraz Nagroda FIPRESCI na MFF w Cannes 1980.
• 1980 GORĄCZKA - scenariusz z K.T. Toeplitzem na podstawie powieści Andrzeja Struga Dzieje jednego pocisku. Grand Prix Złote Lwy na VIII FPFF w Gdańsku w 1981 dla najlepszego filmu.
• 1981 KOBIETA SAMOTNA - scenariusz z Maciejem Karpińskim, Nagroda Specjalna Jury XIII FPFF w Gdańsku w 1988.
• 1982 LES CARTES POSTALES DE PARIS (POCZTÓWKI Z PARYŻA) - tv film dokumentalny.
• 1985 KULTURA - tv film dokumentalny.
• 1985 BITTERE ENTRE (GORZKIE ŻNIWA) - scenariusz z Paulem Hengge na podstawie powieści H.H. Fielda i Stanisława Mierzeńskiego. Wyróżnienie na MFF w Montrealu w 1985 oraz w 1986 nominacja do Oscara w kategorii: najlepszy film nieanglojęzyczny.
• 1988 TO KILL A PRIEST (ZABIĆ KSIĘDZA) - scenariusz z Jean-Yves Pitoun.
• 1990 EUROPA, EUROPA - scenariusz na podstawie wspomnień Salomona Perela. Nagroda za reżyserię na MFF w Viareggio w 1990; 1992 - nagroda Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych, "Złoty Glob" dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego i nominacja do Oscara w kategorii: najlepszy scenariusz adaptowany; 1993 - nominacja do BAFA (nagrody Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej) dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
• 1991 OLIVIER, OLIVIER.
• 1993 THE SECRET GARDEN (TAJEMNICZY OGRÓD) - scenariusz Caroline Thompson na podstawie powieści Frances Hodgson Burnett.
• 1994 RED WIND (CZERWONY WIATR) - flm tv wedlug prozy R. Chandlera z cyklu ZBRODNIE DOSKONAŁE.
• 1995 TOTAL ECLIPSE (CAŁKOWITE ZAĆMIENIE) - scenariusz Christopher Hampton na podstawie jego własnej sztuki.
• 1997 WASHINGTON SQUARE (PLAC WASZYNGTONA) - scenariusz Carol Doyle na podstawie powieści H. Jamesa "Dom na Placu Waszyngtona".
• 1999 THE THIRD MIRACLE (TRZECI CUD) - scenariusz Johna Romano i Richarda Vetere.
• 2001 SHOT IN THE HEART (STRZAŁ W SERCE) - scenariusz Frank Pugliese na podstawie powieści Mikela Gilmore'a.
• 2001 GOLDEN DREAMS (ZŁOTE SNY) - fabularyzowany dokument tv, wyprodukowany dla Disneylandu. Historię Kalifornii jako narratorka przedstawia Whoopi Goldberg.
• 2002 JULIE WALKING HOME (JULIA WRACA DO DOMU) - scenariusz wspólnie z Romanem Grenem i Arlene Sarner.
• 2005 COPYING BEETHOVEN (KOPIA MISTRZA) - Dwudziestotrzyletnia Anna Holtz (Diane Kruger) studentka konserwatorium muzycznego, dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności zaczyna pracę u najwspanialszego i najbardziej nieprzewidywalnego żyjącego artysty ? Ludwiga van Beethovena (Ed Harris).
• 2006 A GIRL LIKE ME: THE GWEN ARAUJO STORY (Historia Gwen Araujo) - Oparta na faktach telewizyjna historia kobiety samotnie wychowującej syna.
• 2007 MAGNIFICAT - Subtelny, uwielbiający muzykę, irlandzki mnich - wybrany jako uległy, tymczasowy papież - buntuje się i ogłasza, że chce kanonizować luteranina - Jana Sebastiana Bacha, w ten sposób wywołując wrzenie w Watykanie i robiąc sobie niebezpiecznego wroga w osobie Kardynała Platoniego, ambitnego, makiawelicznego i bezwzględnego kandydata do tronu.
• 2009 PETER AND CATHERINE - historia miłości cara Piotra Wielkiego do garnizonowej kurtyzany i służącej Katarzyny, która zostaje jego żoną, a później Carycą Rosji - Katarzyną I.
• 2009 PRAWDZIWA HISTORIA JURO JANOSIKA I TOMASA UHORCZIKA
• 2010 CHRISTINE: WAR MY LOVE - poruszająca biografia Krystyny Skarbek, polskiej arystokratki, która podczas II Wojny Światowej rzuciła się w wir działalności wywiadowczej.

Agnieszka Holland jest scenarzystką bądź współscenarzystką filmów innych reżyserów: 1978 ZWYCIĘZCY - A. Zajączkowski, 1978 OKRUCH LUSTRA - A. Zajączkowski, 1978 BEZ ZNIECZULENIA - Andrzej Wajda, 1982 MĘŻCZYZNA NIEPOTRZEBNY - Laco Adamik, 1982 DANTON - Andrzej Wajda, 1983 MIŁOŚĆ W NIEMCZECH - Andrzej Wajda, 1987 ANNA - Yurek Bogayewicz, 1988 BIESY - Andrzej Wajda, 1988 LA AMIGA - J. Meerapfel, 1990 KORCZAK - Andrzej Wajda, 1993 TRZY KOLORY. NIEBIESKI - Krzysztof Kieślowski, 2008 BOISKO BEZDOMNYCH - Kasia Adamik, 2009 ENEN - Feliks Falk.

Ponadto w latach 70. zrealizowała sztuki teatralne w Telewizji Polskiej, m.in. LAZARET wg własnego scenariusza, w 2000 DYBUK Szymona Anskiego, a w telewizji we Francji adaptowała sztukę Vaclava Havla LARGO DESOLATO, współpracowała przy reżyserii filmu dokumentalnego Andrzeja Wolskiego KOR (KOMITET OBRONY ROBOTNIKÓW) w 1988 we Francji. Sporadycznie jako aktorka kreowała role w filmach, m.in. w ILUMINACJI Krzysztofa Zanussiego, POZWÓLCIE NAM DO WOLI FRUWAĆ NAD OGRODAMI S. Latałły, BLIZNA Krzysztofa Kieślowskiego, OKRUCH LUSTRA A. Zajączkowskiego, PRZESŁUCHANIE Ryszarda Bugajskiego.