Program Przeglądu KINO NA CENZUROWANYM jest wyjątkowo elastyczny. Dowodem na to niechaj będzie fakt, że zupełnie nieoczekiwanie pojawił się wśród Gości Feliks Falk oraz dwa jego filmy: BYŁ JAZZ oraz legendarny WODZIREJ.

Feliks Falk, urodzony w 1941 w Stanisławowie. Reżyser filmowy i teatralny, autor scenariuszy filmowych, sztuk scenicznych, telewizyjnych i słuchowisk radiowych. Także malarz i grafik.

Absolwent warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (dyplom 1966) i PWSFTviT w Łodzi, gdzie ukończył reżyserię w 1974. Jako reżyser teatralny debiutował w 1978 Tańcem śmierci Augusta Strindberga w Teatrze im. Jaracza w Łodzi. W telewizji w roku 1973 nowelką NOCLEG, a na szerokim ekranie w 1977 filmem WODZIREJ, którego tytuł stał się na długie lata symbolem mentalności ludzi tamtej epoki. Jako artysta plastyk Falk czynny był do początku lat 80., kiedy to rozstał się z tym zawodem, choć ostatnio nie stroni od wystawiania namalowanych przed laty obrazów. Pracował m.in. w miesięczniku "Magazyn Polski" jako redaktor graficzny. W latach późniejszych wykładowca w łódzkiej szkole filmowej. W latach 1991-2005 producent filmowy, współwłaściciel studia filmowego "Fokus Film".

Feliks Falk ma na swoim koncie znaczące nagrody przyznawane za twórczość filmową. Za film W ŚRODKU LATA otrzymał w 1976 wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Filmów autorskich w San Remo. W 1986 za film BOHATER ROKU na FPFF w Gdyni nagrodę za reżyserię, na tym samym festiwalu za SAMOWOLKĘ w 1993 w Gdyni także za reżyserię. W roku 1987 Feliks Falk otrzymał na LFF w Łagowie nagrodę za całokształt twórczości scenariopisarskiej. Ostatnim sukcesem był KOMORNIK, uhonorowany m.in. w roku 2006 "Orłem" Polską Nagrodą Filmową w kategorii: najlepsza reżyseria oraz nagrodą jury ekumenicznego na MFF w Berlinie.

Nazwisko Feliksa Falka nierozerwalnie łączy się z ukutym w połowie lat 70. XX wieku terminem "kino moralnego niepokoju". W skład tego nurtu wchodzą filmy, które podejmowały trudne, zważywszy sytuację polityczną, zadanie zdiagnozowania polskiej rzeczywistości tamtych lat. Kino moralnego niepokoju współtworzyli młodzi wówczas twórcy, tacy jak Agnieszka Holland ze swym filmem AKTORZY PROWINCJONALNI, właśnie Feliks Falk z WODZIREJEM, czy starsi, jak Krzysztof Zanussi, autor BARW OCHRONNYCH. Niechętnie tolerowane przez władze filmy cieszyły się uznaniem publiczności.

"Ludzie znajdowali (...) w kinie moralnego niepokoju nie tylko otuchę, lecz także satysfakcję, że ktoś w ich imieniu próbuje mówić prawdę. Ale to były inne czasy" - mówi dziś reżyser WODZIREJA i jego kontynuacji, BOHATERA ROKU. (Wywiad Przemysława Szubartowicza "Przegląd" 8 /2006)

Wprowadzenie stanu wojennego w 1981 położyło kres temu nurtowi, a po przemianach roku 1989 zabrakło naturalnego odnośnika, jakim dla tego kina była socjalistyczna rzeczywistość i mentalność ludzi w niej żyjących, jednych przegranych i bezradnych życiowo, innych pozornie wygranych, ale skarlałych moralnie.

Kultowe, ze względu na swoją społeczną rolę filmy, oceniane po latach, nie broniły się najczęściej poziomem artystycznym. Upływ czasu, przemiany polityczne obnażyły doraźność tego rodzaju publicystycznego kina. Cały nurt stał się przedmiotem krytyki, której przykładem jest książka Marii Kornatowskiej "Wodzireje i amatorzy" (1990).

Najnowszy, głośny film Feliksa Falka KOMORNIK na nowo ożywił zdawałoby się przebrzmiałą dawno dyskusję o kinie moralnego niepokoju. Krytyka niemal jednogłośnie ujrzała w bohaterze filmu, Lucku Bohme nowe, kapitalistyczne wcielenie Lutka Danielaka z WODZIREJA i BOHATERA ROKU. "Nie nakręciłem 'Wodzireja 3' " - zarzeka się jednak reżyser w wywiadzie udzielonym Konradowi Zarębskiemu ("Kino" 10/2005) - choć jednocześnie przyznaje że po scenariusz Grzegorza Łoszewskiego sięgnął, gdyż bohater przypominał mu postać z jego najgłośniejszego filmu. A także dlatego, że jak to bywało z kinem moralnego niepokoju, w scenariuszu ujrzał budzącą niepokój sytuację społeczną.

"Ale tak naprawdę" - podkreśla Feliks Falk - "to nie jest 'Wodzirej', a nawet wręcz przeciwnie. Lutek Danielak z pełną świadomością był człowiekiem złym, działał w imię kariery, walczył o swoją pozycję. Tutaj - wydaje się - udało mi się pokazać coś innego. Otóż bohater 'Komornika' w imię tego, co kojarzy się z dobrem i prawem, czyni zło. W porównaniu z 'Wodzirejem' to konkluzja dość przewrotna, podobnie zresztą jak cała ta historia. 'Wodzirej' był bardziej jednowymiarowy."

Istotnie, WODZIREJ, ze znakomitą rolą Jerzego Stuhra, był historią człowieka bezrefleksyjnie przyjmującego zasady rzeczywistości, w której żyje i w zgodzie z nimi, nie cofając się przed żadnym świństwem, ani czynem poniżającym dla samego siebie, pnie się po szczeblach kariery. Lucek Bohme z KOMORNIKA to postać bardziej skomplikowana niż jego poprzednik, nie tylko dlatego, że przechodzi moralną przemianę, ale także dlatego, że on czyni zło bezwzględnie przestrzegając prawa i - zdawałoby się - zasad moralnych. Brzydzi się łapówkami, inaczej niż większość ludzi z jego środowiska, w gruncie rzeczy bardziej niż on podobnych Danielakowi. Staje się człowiekiem znienawidzonym przede wszystkim przez tych ludzi, i w końcu pada ofiarą ich intrygi, dzięki której chcą Lucka zneutralizować, ściągnąć do swego poziomu.

"Lucek to jedna z najbardziej fascynujących postaci polskiego kina ostatnich lat" - pisze jeden z krytyków. - "Brawurowo zagrany przez Andrzeja Chyrę, łączy cechy demonicznego potwora, pozbawionego resztek ludzkich uczuć, i skrzywdzonego dziecka, które odgrywa się na własnym ojcu za poniesione przed laty krzywdy." (Bartosz Staszczyszyn "Tygodnik Powszechny" 45/2005)

Choć bohater KOMORNIKA jest postacią bez wątpienia ciekawszą niż bohater WODZIREJA, to w wielu opiniach pojawia się pogląd, że KOMORNIK nie jest filmem równie dobrym. Przy wszystkich swoich zaletach jest - inaczej niż WODZIREJ - filmem niejednolitym stylistycznie, bardzo realistycznym w portretowaniu posępnej rzeczywistości, a zarazem w niektórych partiach odrealnionym i metaforycznym, co może zakłócać odbiór całości.

Feliks Falk stworzył jednak tym filmem ciekawą ramę dla swojej dotychczasowej twórczości, na początku której stał sukces WODZIREJA, i co ciekawe, pokazał, że postawa jaką prezentowali w latach 70. twórcy filmowi, wbrew obiegowym poglądom nie musi w nowej epoce ulec bezwzględnemu przedawnieniu.

Pomiędzy filmami o Lutku Danielaku i Lucku Bohme Feliks Falk stworzył filmy, wśród których kilka zwróciło swego czasu uwagę krytyki i publiczności. Przede wszystkim BYŁ JAZZ, nostalgiczna, choć niepozbawiona gorzkiego kontekstu politycznego, opowieść o zespole muzycznym z lat 50. A także IDOL i SAMOWOLKA.

Kariera filmowa Feliksa Falka przez lata układała się, można rzec, nieco chropawo, pośród filmów udanych znajdujemy także mniej interesujące, trafiają się okresy absencji reżysera na rynku filmowym, które częściowo wypełniał reżyserując na scenach różnych miast Polski i w Teatrze Telewizji. Jest to jednak reżyser, który zwraca uwagę pewną konsekwencją, jaką wykazuje w swoich zainteresowaniach. Znaleźć można w jego filmach niewygasającą fascynację sytuacjami, mówiąc najkrócej, takimi, w których bohaterowie są ofiarami, lub przeciwnie motorami, uruchamianych manipulacji. Dotyczy to także tych filmów innych reżyserów, w których Falk był autorem scenariusza, jak WIELKI BIEG, czy BARYTON. Zarazem odnosi się on zarówno do życia politycznego, jak i zwykłych stosunków międzyludzkich. W sferze zawodowej, czego przykładem jest film SZANSA. A nawet uczuciowej. Niech przykładem tego ostatniego będą choćby filmy KONIEC GRY czy LATO MIŁOŚCI.

FILMOGRAFIA:

Filmy fabularne - reżyseria i scenariusz:

• 1973 - NOCLEG. Mężczyzna nocujący w domu nieznajomych staje się ofiarą napadu.
  
  
• 1975 - AKTORKA w OBRAZKI Z ŻYCIA - druga z siedmiu nowel różnych reżyserów ( wg scenariusza Andrzeja Kotkowskiego na podst. felietonów Jerzego Urbana). W prowincjonalnym Domu Kultury mężczyzna, podający się za impresaria przedstawia młodą dziewczynę marzącą o karierze aktorki jako aktorkę zawodową.
  
  
• 1975 - W ŚRODKU LATA - małżeństwo nieco już znudzonych sobą dwojga ludzi spędza urlop w leśniczówce nad jeziorem. Kobieta pod wpływem zasłyszanych opowieści poddaje się irracjonalnej atmosferze osaczenia i niepokoju. Wikła się w romans wywołany miejscem i sytuacją. (Nagrody: 1976 - San Remo, MFF Autorskich - wyróżnienie)
  
  
• 1977 - WODZIREJ. Lutek Danielak, pracujący na przeróżnych zabawach jako wodzirej marzy o prowadzeniu prestiżowego balu. By osiągnąć cel eliminuje konkurentów. Dla kariery niszczy swój związek z dziewczyną i przyjaźń. (1978 - Łagów, LLF - Złote grono, Don Kichot - Nagroda Polskiej Federacji DKF)
  
  
• 1979 - OBOK - film telewizyjny. Bohater, inżynier, dla którego najważniejsza w życiu jest kariera to człowiek postępujący z innymi bez skrupułów. Obojętny w życiu uczuciowym. W podróży służbowej, w hotelu spotyka dawno nie widzianego ojca, który pragnie wznowienia kontaktów z synem. W nocy ojciec umiera w sąsiednim pokoju. Bohater mógłby go uratować, gdyby jego stosunek do ludzi nie był tak pozbawiony empatii.
  
  
• 1979 - SZANSA. Autorytarny i fanatyczny nauczyciel WF kontra nauczyciel historii w liceum. Znów postawa człowieka dążącego do sukcesu za wszelką cenę i nieliczącego się z innymi.
  
  
• 1981 - BYŁ JAZZ - komediodramat. Scenariusz filmu nawiązuje do historii istniejącego w latach 50. legendarnego zespołu jazzowego "Melomani", stworzonego przez grupę przyjaciół, którzy ośmielili się grać źle widzianą przez ówczesne władzę "imperialistyczną" muzykę. W autentycznym zespole jedną z czołowych postaci był późniejszy operator filmowy Witold Sobociński - w filmie Falka jest operatorem zdjęć.
  
  
• 1984 - IDOL (dialogi wspólnie z Krzysztofem Zaleskim). Koniec lat 60. Młody dziennikarz pisząc artykuł o zmarłym na emigracji pisarzu ulega przesadnej fascynacji swoim idolem, zatraca własną osobowość i przyjmuje pozy zapożyczone u mistrza, a nawet nawiązuje romans z kochanką zmarłego. Luźne nawiązanie do życia Marka Hłaski - idola dla wielu naśladowców. (Nagrody: 1984 - Koszalin, Koszalińskie Spotkania Filmowe "Młodzi i Film" - Grand Prix "Wielki Jantar", Gdynia, FPFF - Nagroda Polskiego Archiwum Jazzu)
  
  
• 1986 - BOHATER ROKU. Lata 80. Lutek Danielak, dawniej człowiek pracujący w rozrywce znalazł się na bruku, usiłuje powrócić do redakcji rozrywki w telewizji. Wymyśla program i wybiera sobie bohatera, zwykłego człowieka, którym manipuluje, by po pewnym czasie pojąć, że sam też jest manipulowany przez speców od propagandy. (1986 - Gdynia, FPFF - nagroda za reżyserię; 1987 - Moskwa, MFF - nagroda specjalna jury i nagroda Stowarzyszenia Filmowców Radzieckich)
  
  
• 1986 - NIEPROSZONY GOŚĆ (dialogi wspólnie z Jerzym Stuhrem) - film telewizyjny. Klasyczny przykład opowieści o tym, jak sytuacja zagrożenia i uwięzienia staje się katalizatorem ujawniającym to, co zazwyczaj bohaterowie głęboko w duszy skrywają. Małżeństwo i znajomi obojga sterroryzowani w domu przez przestępcę.
  
  
• 1989 - KAPITAŁ, CZYLI JAK ZROBIĆ PIENIĄDZE W POLSCE... W tonie groteskowej komedii przedstawiony pierwszy okres polskich przemian roku 1989. Młody socjolog powróciwszy zza granicy usiłuje pomnożyć uciułane na Zachodzie pieniądze, realizując najbardziej nawet absurdalne pomysły biznesowe.
  
  
• 1991 - KONIEC GRY (scenariusz razem z Maciejem Karpińskim). Janusz, pracownik działu kontroli supermarketu, zakochuje się w starszej od siebie kleptomance, atrakcyjnej kobiecie robiącej karierę w polityce, którą nakrył na kradzieży. By ją zdobyć posuwa się do szantażu . Ona odpłaca mu tym samym, zastawia na niego pułapkę i filmuje scenę szantażu. Oboje tracą szansę na autentyczne uczucie. Sukces polityczny bohaterki nie jest w stanie jej tego zrekompensować.
  
  
• 1993 - SAMOWOLKA (scenariusz: Piotr Kokociński przy współpracy reżysera). Lata 90. Rzecz o rządzącej w wojsku "fali". Starsi żołnierze znęcają się nad poborowymi, czerpiąc sadystyczną przyjemność z władzy nad nimi. (Nagrody: 1993 - Gdynia, FPFF - nagroda za reżyserię)
  
  
• 1994 - LATO MIŁOŚCI (wg opowiadania "Nathalie" Iwana Bunina). Rosja, koniec XIX w. Opowieść o erotycznej inicjacji młodego chłopaka rozpisana na miłosny trójkąt. Podczas wakacji student medycyny romansuje w dworku wuja ze swoją kuzynką. Za jej namową, by ukryć ten związek przed rodziną, nawiązuje romans także z inną dziewczyną, goszczącą w dworku Polką. Z dwóch kobiet, jedna jest uosobieniem namiętności, druga uduchowienia.
  
  
• 1995 - DALEKO OD SIEBIE (scenariusz wspólnie z Maciejem Karpińskim). Dramat psychologiczny. Lata 90. Michał, biznesmen i historyk sztuki, podczas wyjazdu do Lwowa przypadkowo spotyka miłość z czasów studenckich i ośmioletniego syna, o którego istnieniu nie wiedział. Ulega sentymentowi i zaprasza oboje do Polski, kobieta ginie jednak podczas bandyckiego napadu w podróży. Michał zastanawia się nad oddaniem syna do domu dziecka, nie docenia związku jaki między nimi istnieje. Gdy to sobie uświadamia jest już prawdopodobnie za późno, syn ucieka chcąc wrócić do Lwowa.
  
  
• 2000 - TWARZE I MASKI (także producent wykonawczy) - ośmioodcinkowy telewizyjny serial obyczajowy z historią w tle. Akcja osadzona w środowisku teatralnym, między 1974 a 2000 rokiem. Bohaterami są aktorzy jednego ze stołecznych teatrów, treścią zaś ich życie zawodowe i osobiste. Akcja każdego odcinka rozgrywa się w konkretnym roku, z którym wiążą się określone wydarzenia polityczne.
  
  
• 2005 - KRÓTKA HISTORIA JEDNEJ TABLICY w SOLIDARNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ... - jedna spośród 13 dziesięciominutowych etiud zrealizowanych przez tyluż reżyserów z okazji rocznicy Sierpnia 1980. Gorzka satyra o losach plakatu Jerzego Janiszewskiego z charakterystycznym napisem "Solidarność", który był niegdyś symbolem niezależnego związku, po latach zaś jedynie rekwizytem wystawionym na aukcję.
  
  
• 2005 - KOMORNIK (scenariusz: Grzegorz Łoszewski). Lucek Bohme, wykonujący zawód komornika, jest dla swoich kolegów solą w oku. Odnosi zawodowe sukcesy, nie ulegając, jak oni, korupcji. Jest też, całkowicie pozbawiony sentymentów, postrachem dla dłużników. Początek przemiany następuje w nim, kiedy spotyka miłość z czasów szkolnych. Załamuje się psychicznie, kiedy w wyniku jego egzekutorskiej bezwzględności jeden z dłużników popełnia samobójstwo. W wyniku intrygi kolegów jest oskarżony o wzięcie łapówki. Sytuacja w jakiej się znalazł sprawia, że chcąc naprawić krzywdy zachowuje się irracjonalnie. (Nagrody: 2005 - Gdynia, FPFF - Grand Prix - Wielka Nagroda Jury "Złote Lwy"; 2006 - Berlin, MFF - nagroda Jury Ekumenicznego, "Orzeł", Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepsza reżyseria, za rok 2005, Września, Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" - nagroda główna "Jańcio Wodnik")
  
  
• 2005 - KRÓTKA HISTORIA JEDNEJ TABLICY w SOLIDARNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ...
  
  
• 2009 - ENEN
  
  Historia lekarza szpitala psychiatrycznego, Konstantego Grota, który w wyniku porządkowania zniszczonych podczas powodzi dokumentów odkrywa, że wśród pacjentów jest chory o nazwisku Paweł Płocki, którego dane chorobowe i większość informacji dotyczących jego biografii, zniknęły. NN, Nemo Nescio, Nieznany. W dodatku on sam nie jest w stanie się porozumieć ani nie reaguje na próby kontaktu z nim.

Autor scenariuszy:

• 1976 - ZDJĘCIA PRÓBNE, reż. Agnieszka Holland, Paweł Kędzierski, Jerzy Domaradzki (współscenarzysta obok trójki reżyserów)
• 1980 - LAUREAT, reż. J. Domaradzki
• 1981 - WIELKI BIEG, reż. Jerzy Domaradzki (scenariusz z J. Domaradzkim)
• 1984 - BARYTON, reż. Janusz Zaorski (Nagrody: 1985 - Gdańsk, FPFF - nagroda za scenariusz)

Filmy dokumentalne (reżyseria):

• 1995 - DYSKRETNY UROK SALONÓW POLSKICH W PARYŻU (scenariusz: Ryszard Kaczyński)
• 1995 - DYSKRETNY UROK SALONÓW POLSKICH POZA PARYŻEM (scenariusz: R. Kaczyński)
• 1997 - BYŁO I JUŻ (reżyseria i scenariusz z Teresą Torańską)
• 1999 - O DONNIE BARBIE I MAESTRO (scenariusz z Markiem Millerem)

Etiudy:

• 1971 - PYTANIA
• 1971 - ZDARZENIE
• 1972 - SIŁA PRZEBICIA

Spektakle Teatru TV

Autor sztuk i reżyser:

• 1975 - NAPAD (autorstwo sztuki i reżyseria z Januszem Dymkiem)
• 2000 - RAZEM
• 2003 - POWTÓRKA

Autor sztuk:

• 1971 - PRZYJĘCIE, reż. Janusz Dymek
• 1978 - AZYL DLA BANDYTY, reż. Bogdan Augustyniak
• 1978 - PRZYSŁUGA, reż. J. Dymek
• 1980 - KIEDY SIĘ ZE MNĄ PODZIELISZ?, reż. Ryszard Bugajski
• 1987 - WĘZEŁ, reż. Kazimierz Kutz
• 1989 - AKTORKI, reż. Sławomir Kryński
• 1997 - KONCERT, reż. J. Dymek
• 1999 - SAMOOBRONA, reż. Sylwester Chęciński

Reżyser spektakli:

• 1978 - PELIKAN Augusta Strindberga
• 1987 - KLUB Davida Williamsona
• 1989 - RYSZARD III Williama Shakespeare'a
• 1991 - AUDIENCJA Vaclava Havla
• 1991 - PROTEST Vaclava Havla
• 1991 - DEMOKRACJA Josifa Brodskiego
• 1993 - MAMUT Tankreda Dorsta
• 1995 - CHWILA SZCZĘŚCIA Alana Ayckbourna

Ponadto Felks Falk wyreżyserował na scenie teatralnej m.in. w Teatrze im. Jaracza w Łodzi: TANIEC ŚMIERCI Augusta Strindberga (1978), PUSTAKI Edwarda Redlińskiego (1980), PRZEPROWADZKĘ Davida Williamsona (1981), KLUB Davida Williamsona (1983), KREACJĘ Ireneusza Iredyńskiego (1985), MECHANICZNĄ POMARAŃCZĘ Anthony'ego Burgessa (1991), w Teatrze Powszechnym w Warszawie: AUDIENCJĘ, WERNISAŻ i PROTEST Vaclava Havla (1981 i 1989), w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku: ŚMIERĆ KOMIWOJAŻERA Arthura Millera (1992), ULICĘ GAGARINA Gregory'ego Burke'a (2003), w Teatrze Polskim we Wrocławiu: MATKĘ JOANNĘ OD ANIOŁÓW Jarosława Iwaszkiewicza (1993), w Teatrze Ateneum w Warszawie: OLEANNĘ Davida Mameta (1994), we wrocławskim Teatrze Współczesnym im. Wiercińskiego: ŁYSĄ ŚPIEWACZKĘ Eugene'a Ionesco (1994), w Teatrze "Scena Prezentacje" w Warszawie: SEKS NOCY LETNIEJ Woody'ego Allena (2002).