Pierwszym Gościem przeglądu POLKI ZA KAMERĄ, czyli krótka historia kina kobiet w Polsce będzie sama Magdalena Łazarkiewicz. Przed spotkaniem zaprezentujemy jej znakomity, obsypany nagrodami debiut pt. PRZEZ DOTYK (1985).

Reżyserka filmowa i teatralna. Urodziła się 6 czerwca 1954 roku w Warszawie.

W 1976 roku ukończyła kulturoznawstwo na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1982 roku uzyskała dyplom Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Początkowo realizowała filmy dokumentalne. Nakręciła NOSTALGIĘ, refleksyjny reportaż o emigrantach greckich w Polsce (1983), SŁUŻBĘ - film o samotnej kolejarce pracującej w podwarszawskich pociągach (1983) i CUD - impresyjny obraz o cudzie w Puławach, gdzie mieszkańcy ujrzeli Matkę Boską na topoli (1984).

Jeszcze w czasie studiów, w 1979 roku została asystentką Andrzeja Wajdy przy PANNACH Z WILKA. Swój fabularny debiut nakręciła w 1985 roku pod opieką Krzysztofa Kieślowskiego. PRZEZ DOTYK to przejmująca, rozgrywająca się w szpitalu historia spotkania dwóch kobiet, które, mimo oporów i przeszkód, nawiązują międzyludzkie porozumienie. Teresa jest chora na raka, brzydka, wyniszczona chorobą, ma za sobą traumatyczne przejścia, nie chce żyć. Piękna Anna, matka i żona, spodziewa się drugiego dziecka, walczy z chorobą ze wszystkich sił, nie chce się poddać. Kameralny, drastyczny, często operujący biologizmem i jednocześnie wzruszający obraz został obsypany nagrodami. Wejście Magdaleny Łazarkiewicz do kina było mocnym uderzeniem.

"Ja sama traktuję swój zawód jako bardzo osobisty sposób wypowiedzi i komunikowania się ze światem. Nieważne, czy to się dzieje poprzez komedię obyczajową, czy dramat" - mówiła reżyserka. - "Moim zdaniem film ma wtedy wartość i znaczenie, jeżeli w jakiś sposób prowokuje - poprzez formę albo przez treść, gdy skłania do wyrazistych reakcji. Dla mnie równie wartościową reakcją jest krańcowe odrzucenie mojego filmu, jak też zachwyt nad nim." ("Film" 1986, nr 25)

Jednak na kolejny film trzeba było czekać kilka lat. W 1989 roku reżyserka nakręciła obraz w zupełnie innej poetyce, w którym pojawiły się wątki społeczne i polityczne. OSTATNI DZWONEK opowiadał o klasie maturalnej prowincjonalnej szkoły średniej, o ostatnim pokoleniu starego systemu, o dojrzewaniu młodych i ich buncie.
" 'Ostatni dzwonek' " - pisał Tadeusz Sobolewski - "zawiera jakby kilka filmów naraz: jest historią inicjacji pokolenia, ale także musicalem i manifestem kultury spod znaku wideo. Jeden rodzaj kina przechodzi w drugi. Groził estetyczny chaos - efekt jest jednak ciekawy i sympatyczny." ("Gazeta Wyborcza" 1989, nr 129)
W 1991 roku wspólnie z mężem Piotrem Łazarkiewiczem, reżyserka zrealizowała film ODJAZD - znów przyszedł czas na kino intymne, psychologiczne, refleksyjne, próbujące uchwycić skomplikowane międzyludzkie relacje. W ODJEŹDZIE sportretowane zostają Mazurki - Hilda i Augusta, matka i córka. Córka czuje się Polką, matka Niemką. Są na siebie skazane, mieszkają pod wspólnym dachem w Domu Starców na Mazurach.

"Te dwa wątki - mówiła Łazarkiewicz o swoich zainteresowaniach w kinie - przyciągają mnie na przemian. Pierwszy związany jest bardziej z wyrażaniem siebie, kojarzy się z kinem kameralnym, oscyluje wokół kobiecej psychologii. Po nim z kolei przychodzi zainteresowanie życiem społecznym, światem zewnętrznym." ("Kino" 1993, nr 4)

W 1992 roku powstało BIAŁE MAŁŻEŃSTWO na motywach dramatu Tadeusza Różewicza. W pięknie zakomponowanym obrazie Łazarkiewicz z dystansem rozprawiała się z polskim zakłamaniem, stereotypami polskiej obyczajowości i kultury i przede wszystkim z fałszem dotyczącym erotyki. A atmosfera typowego szlacheckiego dworku, w którym rozgrywa się przed I wojną akcja filmu, niemal oddycha erotyzmem. Tutaj rozegra się dramat Bianki ogarniętej strachem przed erotyką i szykowanej, wbrew jej woli, do małżeństwa.
"(...) jego główną wartością - pisała o filmie Elżbieta Baniewicz - jest finezyjna polemika ze stereotypami uczuciowo-obyczajowymi jakie ukształtowała nasza kultura - 'zdziecinniała' i 'zeświniona' - jak mawiał Brzozowski, wykrzywiona grymasem perwersji i groteski albo histeryczno-grafomańskim patosem uczuć, niedojrzała i sklerotyczna, tylko nie normalna." ("Twórczość" 1993, nr 7)

Kolejny film Łazarkiewicz, NA KONIEC ŚWIATA (1999), był próbą zapisu polskich losów w końcu XIX wieku. Przetaczająca się historia staje się tutaj tłem do pełnej perypetii, melodramatycznej opowieści. Ostatnio reżyserka kręciła dla telewizji serial MARZENIA DO SPEŁNIENIA (2001-2002) i polityczny serial EKIPA firmowany także przez Agnieszkę Holland, Kasię Adamik i Borysa Lankosza (2007).

W latach 90. Łazarkiewicz powróciła również do dokumentu. Zrealizowała film biograficzny BEZ KLUCZA. PORTRET HANNY SUCHOCKIEJ (1993) oraz rzecz o antysemityzmie i religijnym fanatyzmie - ŻWIROWISKO opowiadające o historii krzyża postawionego na żwirowisku w Brzezince, który wywoływał skrajne emocje po stronie polskiej i żydowskiej (1999).

Magdalena Łazarkiewicz reżyseruje także na scenie dramatycznej. W 1986 roku w Teatrze Powszechnym w Warszawie wystawiła TRZY WYSOKIE KOBIETY Edwarda Albee'go. Do dramaturgii amerykańskiej powróciła w 2004 roku przygotowując SZKLANĄ KOLEKCJĘ Tennessee Williamsa najpierw w teatrze w Gorzowie, a rok później w Teatrze Nowym Praga Warszawa. W 2002 roku przygotowała spektakl DOWCIP Margaret Edson ze świetną rolą Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej (Teatr Studio w Warszawie) i prapremierę poetyckiego, groteskowego dramatu Lidii Amejko NONDUM (Teatr im. Słowackiego w Krakowie).

"Chwała krakowianom, że podeszli do tej sztuki z pietyzmem" - pisał o spektaklu Jacek Sieradzki. - "Magdalena Łazarkiewicz pięknie potrafiła zdynamizować dyskurs, 'wbić słowa w ciało' delikatnie i celnie." ("Polityka" 2002, nr 15)
Jedno z jej ostatnich przedstawień to DZIKA KACZKA Henryka Ibsena zrealizowana w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (2007).

W 1987 roku Łazarkiewicz przygotowała swoje pierwsze telewizyjne widowisko. Był to DOM KOBIET Zofii Nałkowskiej. W Teatrze Telewizji wystawiała, podobnie jak na scenie dramatycznej, przede wszystkim sztuki współczesne, m.in. GDY TAŃCZYŁA ISADORA Martina Shermana o Isadorze Duncan (1997) i PRZYPADEK KLARY Dei Loher (2003), a także KLIMATY na podstawie międzywojennej powieści psychologicznej André Mauroisa (1995).

Nagrody:

• 1986 - Grand Prix za film PRZEZ DOTYK na Festival International du Film de Femmes w Créteil; nagroda miesięcznika "Revista Mulheres" za film PRZEZ DOTYK na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Figueira da Foz; nagroda prezydenta miasta za film PRZEZ DOTYK na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Figueira da Foz; I nagroda w kategorii filmów fabularnych za film PRZEZ DOTYK na festiwalu "Młode Kino Polskie" w Gdańsku; nagroda dziennikarzy za film PRZEZ DOTYK na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku; nagroda im. prof. Bolesława Lewickiego uczestników seminarium dla nauczycieli, nagroda publiczności i nagroda za debiut reżyserski - za film PRZEZ DOTYK na Koszalińskich Spotkaniach Filmowych "Młodzi i Film"; Nagroda Artystyczna Młodych im. Stanisława Wyspiańskiego za film PRZEZ DOTYK;
• 1987 - Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za film PRZEZ DOTYK;
• 1989 - Grand Prix "Wielki Jantar" i nagroda redakcji "Walka Młodych" za film OSTATNI DZWONEK na Koszalińskich Spotkaniach Filmowych "Młodzi i Film";
• 1990 - Poznańskie Koziołki w kategorii fabularnych filmów aktorskich w grupie filmów dla młodzieży za film OSTATNI DZWONEK na poznańskim Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży;
• 1992 - nagroda specjalna jury za film ODJAZD na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni;
• 1993 - Syrena Warszawska - nagroda Klubu Krytyki Filmowej SD RP za film BIAŁE MAŁŻEŃSTWO;
• 1998 - nagroda za reżyserię filmu DRUGI BRZEG na Międzynarodowym Festiwalu Teatru Telewizji w Płowdiw w Bułgarii

Tekst: Monika Mokrzycka-Pokora, luty 2008 (www.culture.pl)