ZŁOTE SZWEDZKIE KINO NIEME (1916-1924)

W przeciwieństwie do wielu innych narodowych kinematografii, w których okres filmu niemego odkłada się na półkę z napisem "historia" - dla szwedzkich reżyserów i tych średniego pokolenia ale także najmłodszych to wciąż żywa inspiracja.

To co łączy pokolenia szwedzkich filmowców to bogate czerpanie z literackich pierwowzorów (Ibsen, Stridberg, Lagerlof), dramaturgiczna rola krajobrazu i ukazywanie wewnętrznych przeżyć postaci oraz igranie konwencjami oraz możliwościami technicznymi kina. Wszystkie te elementy sprawiły, ze o okresie kina niemego mówi się jako o złotym okresie szwedzkiej kinematografii w ogóle a dokonania reżyserów tego czasu Victora Sjostroma i Mauritza Stillera weszły do kanonu światowej sztuki filmowej.

"Terje Vigen" Sjostroma z 1917 roku okazał się sensacja w świecie kina. Dzika przyroda, morski żywioł jako osobny "bohater" akcji, ilustracja stanów emocjonalnych i przeżyć człowieka - stała się odtąd wyznacznikiem kina szwedzkiego i szerzej skandynawskiego. Bohater filmu cała swoja złość ale także poczucie samotności i harmonii czerpie z morza. Wielkie przestrzenie i skandynawskie światło doskonale filmował ówczesny prekursor sztuki operatorskiej Julius Jaenzon. Ten wpływ starych mistrzów odciska się nawet na filmach bardzo młodych ludzi. Na przykład w głośnym horrorze Tomasa Alfredssona "Pozwól mi wejść" (w Hollywood przygotowywany jest jego amerykański sequel) - pusty, zasypany śniegiem pejzaż nocny staje się nośnikiem wewnętrznych przeżyć pary nastolatków.

Najbardziej jednak znany dziś film Sjostroma "Woźnica śmierci" ("Furman śmierci) to z kolei jak na owe czasy film bardzo nowoczesny formalnie. Technika podwójnego naświetlania i technicznych tricków sprawiała wrażenie, ze świat nierzeczywisty w "naturalny" sposób wnikał w świat prawdziwy. Gdyby pójść za tym technicznym tropem to z pewnością dałoby się wpisać w spadkobierców Mistrza m.in. Roya Anderssona czy z najmłodszych Rubena Ostlunda, nie wspominając o samym Bergmanie, dla którego Sjostrom był mentorem. Nie przypadkiem wiec Bergman obsadził swojego Mistrza w roli profesora w filmie "Tam, gdzie rosną poziomki".

Mauritz Stiller z kolei zasłynął dzięki swoim wielkomiejskim komediom i dramatom. W "Erotikonie" , najpopularniejszej szwedzkiej komedii niemej Stiller zderzał w zabawny sposób teksty z obrazami. Opanował do perfekcji technikę cięcia kontynuacyjnego. Polegała ona na tym, ze ciecia miedzy scenami przeprowadzano pod katem form graficznych albo nagłej zmiany punktu widzenia postaci. Inny film Stillera "Skarb pana Arne" uchodzi za jedno z pierwszych arcydzieł stylistycznych. Scenografia filmu, którego akcja rozgrywa się w XVI wieku - to pomieszczenia średniowiecznej... piwnicy. Warto tez dodąjąc, ze to właśnie Stiller wylansował gwiazdę Grety Garbo, która zagrała w jego filmie "Gosta Berling", co dało początek serii utrzymującego się do dziś destantu szwedzkich aktorów i reżyserów na Hollywood.